රටක ආර්ථිකයේ ශක්තිය හා දුර්වලතා: මූලික දර්ශක හා ඒවායේ බලපෑම

 

රටක ආර්ථිකයේ ශක්තිය හා දුර්වලතා: මූලික දර්ශක හා ඒවායේ බලපෑම

ආයුබෝවන්. අද මම ඔබ සමග රටක ආර්ථිකයේ ශක්තිය හා දුර්වලතා තීරණය කිරීමට භාවිතා කරන ප්‍රධාන මූල්‍ය දර්ශක කිහිපයක් ගැන සරල භාෂාවෙන් සාකච්ඡා කරමි. මේවා තේරුම් ගැනීමෙන් ඔබට ලෝක ආර්ථිකය හා ඔබේම මූල්‍ය තීරණ ගැන හොඳ අවබෝධයක් ලැබෙනු ඇත.

1. භාණ්ඩ හා සේවා නිෂ්පාදනය (GDP - Gross Domestic Product): GDP යනු යම් රටක යම් කාලයක් තුළ නිෂ්පාදනය කරන ලද භාණ්ඩ හා සේවාවල මුළු වටිනාකමයි. උසස් GDP යනු ශක්තිමත් ආර්ථිකයක් හා ඉහළ ජන ජීවන තත්ත්වයක් පෙන්නුම් කරන අතර, අඩු GDP යනු ආර්ථික මන්දගාමිතාවයක් හෝ ප්‍රතිපලයක් විය හැක. උදාහරණයක් ලෙස, චීනයේ ඉහළ GDP එහි ශක්තිමත් නිෂ්පාදන ක්ෂේත්‍රය පිළිබිඹු කරයි.

2. උද්ධමනය (Inflation): උද්ධමනය යනු භාණ්ඩ හා සේවාවල මිල තියුණු ලෙස ඉහළ යාමේ අනුපාතයයි. ඉහළ උද්ධමනය මුදල් වල වටිනාකම අඩු කරන අතර ජනතාවට ජීවන තත්ත්වය අඩු කරයි. නිරන්තරයෙන් ඉහළ යන මිල ගණන් ආර්ථිකයකට බරපතල තර්ජනයක් විය හැකිය. ශ්‍රී ලංකාවේ මෑතකදී දක්නට ලැබුණු උද්ධමනය ඒ සඳහා හොඳ උදාහරණයකි.

3. රැකියා රහිතභාවය (Unemployment Rate): රැකියා රහිතභාවය යනු රැකියා සොයන නමුත් රැකියාවක් නොමැති පුද්ගලයින්ගේ සංඛ්‍යාවයි. ඉහළ රැකියා රහිතභාවය ආර්ථිකයේ දුර්වලතාවයක් පෙන්නුම් කරන අතර ජාතික ආදායම අඩුවීමට, ආර්ථික වර්ධනය මන්දගාමී වීමට හේතු විය හැක.

4. ණය ලබා ගැනීමේ පොලී අනුපාතය (Interest Rates): පොලී අනුපාතය යනු ණය ලබා ගැනීම සඳහා ගෙවිය යුතු පොලී ප්‍රමාණයයි. ඉහළ පොලී අනුපාත ණය ලබා ගැනීම ලාභදායක නොවන අතර ආර්ථික වර්ධනය මන්දගාමී වීමට හේතු විය හැක. අඩු පොලී අනුපාත ණය ගැනීම පහසු කරන අතර ආර්ථික වර්ධනය වේගවත් කළ හැක.

5. වෙළඳ ශේෂය (Trade Balance): වෙළඳ ශේෂය යනු යම් රටක ආනයන හා රටේ ආනයන අතර වෙනසයි. ධනාත්මක වෙළඳ ශේෂයක් (ආනයනයට වඩා ආනයන ඉහළ) රටක ආර්ථිකය ශක්තිමත් බව පෙන්නුම් කරයි, ඍණාත්මක වෙළඳ ශේෂයක් (ආනයනයට වඩා ආනයන අඩු) රටක ආර්ථිකය දුර්වල බව පෙන්නුම් කරයි.

රටක මුදල් ශක්තිමත් වීම හා දුර්වල වීම:

රටක මුදල් ශක්තිමත් වන්නේ එහි ආර්ථිකය ශක්තිමත් වන විට, උදාහරණ ලෙස GDP වැඩිවීම, උද්ධමනය අඩුවීම හා විදේශීය ආයෝජන වැඩිවීම යනාදිය. මෙයින් රටේ මුදල් වෙනත් මුදල් වලට සාපේක්ෂව වැඩි වටිනාකමක් ලබා ගනී. ඊට පටහැනිව, ආර්ථිකය දුර්වල වන විට (GDP අඩුවීම, උද්ධමනය වැඩිවීම, රැකියා රහිතභාවය වැඩිවීම) රටක මුදල් දුර්වල වේ. 2008 ආර්ථික බිඳවැටීමේදී ඇමරිකානු ඩොලරයේ වටිනාකමේ පහත වැටීම ඒ සඳහා හොඳ උදාහරණයකි.

මේ දර්ශක හොඳින් අවබෝධ කර ගැනීමෙන් ඔබට ලෝක ආර්ථිකයේ ප්‍රවණතා තේරුම් ගැනීමටත්, ඔබේම මූල්‍ය තීරණ ගැනීමටත් උපකාරී වනු ඇත. කෙසේ වෙතත්, මෙම දර්ශක තනිවම ආර්ථිකයේ සම්පූර්ණ චිත්‍රයක් ලබා නොදේ. ඒවා එකිනෙකා සමඟ සම්බන්ධ වන අතර, ඒවායේ වෙනස්වීම් එකිනෙකට බලපායි. එබැවින්, ආර්ථිකය ගැන සම්පූර්ණ අවබෝධයක් ලබා ගැනීම සඳහා මෙම දර්ශක සියල්ලම සලකා බැලීම වැදගත් වේ.

 

GDP යනු කුමක්ද

GDP යනු යම් රටක යම් කාල සීමාවක් තුළ නිෂ්පාදනය කරන ලද සියලුම භාණ්ඩ හා සේවාවල මුළු වටිනාකමයි. සරලව කිව්වොත්, රටක ආර්ථිකයේ ප්‍රමාණය මැන ගන්නා මිනුමක් තමයි GDP. මේකට ඇතුළු වෙන්නේ:

• භාණ්ඩ: වාහන, ඇඳුම්, ආහාර ආදිය.
• සේවාවන්: වෛද්‍ය සේවා, අධ්‍යාපනය, රක්ෂණය ආදිය.

GDP ගණනය කරන්නේ කොහොමද?

GDP ගණනය කරන ආකාර කිහිපයක් තියෙනවා. ඒත් ඒවායේ මූලික සිද්ධාන්තය එකයි. මූලික වශයෙන්ම, රටේ නිෂ්පාදනය කරන ලද සියලුම භාණ්ඩ හා සේවාවල මුළු වටිනාකම එකතු කරනවා. මේකට ආනයන හා ආනයනික භාණ්ඩවල වටිනාකම ඇතුළත් නොවේ.

රටක මුදල් ශක්තිමත් වෙන විදිහ:

රටක මුදල් ශක්තිමත් වෙන්නේ එහි ආර්ථිකය ශක්තිමත් වන විටයි. ඒකට හේතු කිහිපයක් තියෙනවා:

• ඉහළ GDP වර්ධනය: රටේ නිෂ්පාදනය හා ආදායම වැඩි වීම.
• විදේශ ආයෝජන: විදේශිකයන් රටේ ආර්ථිකයට ආයෝජනය කිරීම.
• නිර්යාත ඉහළ යාම: රටෙන් භාණ්ඩ හා සේවාවන් විදේශයට අපනයනය කිරීම වැඩි වීම.
• මහ බැංකු ප්‍රතිපත්ති: මහ බැංකුව ගන්නා ප්‍රතිපත්ති තීරණවලින් මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීම. උදාහරණයක් ලෙස, පොලී අනුපාත අඩු කිරීමෙන් ආර්ථික වර්ධනය උත්තේජනය කළ හැකිය.

උදාහරණය: චීනයේ ආර්ථික වර්ධනය ඉහළ යාමත් සමගම චීන යුආන් ශක්තිමත් විය.

රටක මුදල් දුර්වල වෙන විදිහ:

රටක මුදල් දුර්වල වෙන්නේ එහි ආර්ථිකය දුර්වල වන විටයි. ඒකට හේතු කිහිපයක් තියෙනවා:

• GDP වර්ධනය පහළ යාම: රටේ නිෂ්පාදනය හා ආදායම අඩු වීම.
• උද්ධමනය: භාණ්ඩ හා සේවාවල මිල ඉහළ යාම.
• විදේශ ණය ඉහළ යාම: රට ණය ගැනීම වැඩි වීම.
• අපනයනය පහළ යාම: රටින් භාණ්ඩ හා සේවාවන් විදේශයට අපනයනය කිරීම අඩු වීම.
• මහ බැංකු ප්‍රතිපත්ති: මහ බැංකුව ගන්නා ප්‍රතිපත්ති තීරණවලින් මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීම. උදාහරණයක් ලෙස, පොලී අනුපාත ඉහළ නැංවීමෙන් උද්ධමනය පාලනය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිය.

උදාහරණය: ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථිකය දුර්වල වීමත් සමගම ශ්‍රී ලංකා රුපියල දුර්වල විය.

මේවා රටක මුදල් ශක්තිමත් හෝ දුර්වල වීමට බලපාන සාධක කිහිපයක් පමණයි. තවත් බොහෝ සාධක මේකට බලපානවා. මේ තොරතුරු ඔබේ පාඨකයින්ට ප්‍රයෝජනවත් වේ යැයි මම බලාපොරොත්තු වෙනවා.

 

  උද්ධමනය (Inflation) යනු කුමක්ද?

උද්ධමනය යනු යම් රටක භාණ්ඩ හා සේවාවල මිල ගණන් කාලයත් සමග ඉහළ යාමේ තත්වයයි. සරලව කිව්වොත්, ඊයේ රු.100 කට ගත්ත බත් එක, අද රු.105 කට ගන්න වෙනවා නම්, ඒක උද්ධමනයේ ලක්ෂණයක්. මේක සියලුම භාණ්ඩවලට බලපාන්න පුළුවන්.

උද්ධමනයේ ප්‍රධාන හේතු කිහිපයක් තියෙනවා:

• ඉල්ලුමේ ඉහළ යාම: භාණ්ඩ හා සේවාවලට ඇති ඉල්ලුම ඉහළ ගියහමත්, ඒවායේ මිල ඉහළ යනවා. උදාහරණයක් ලෙස, ආහාර හිඟයක් ඇති වුණොත්, ආහාර මිල ඉහළ යාවි.
• නිෂ්පාදන වියදම් ඉහළ යාම: නිෂ්පාදනයට අවශ්‍ය ද්‍රව්‍යවල මිල ඉහළ ගියහම, නිෂ්පාදිත භාණ්ඩවල මිලත් ඉහළ යනවා. උදාහරණයක් ලෙස, තෙල් මිල ඉහළ ගියොත්, බොහෝ භාණ්ඩවල මිල ඉහළ යාවි.
• මුදල් සැපයුමේ වැඩිවීම: රටේ මුදල් ප්‍රමාණය වැඩි වුණොත්, භාණ්ඩ හා සේවාවලට ඇති ඉල්ලුම වැඩි වෙලා, ඒවායේ මිල ඉහළ යනවා. මේක "මුදල් උද්ධමනය" ලෙස හඳුන්වනවා.

II. රටක මුදල ශක්තිමත් වීම හා දුර්වල වීම:

රටක මුදලේ ශක්තිමත් බව හා දුර්වල බව තීරණය වන්නේ එම මුදලට වෙනත් මුදල් සම්බන්ධයෙන් ඇති වටිනාකම අනුවයි.

• මුදල ශක්තිමත් වීම: යම් රටක මුදල ශක්තිමත් වන්නේ එම මුදලට වෙනත් මුදල් සම්බන්ධයෙන් වැඩි වටිනාකමක් ලැබෙන විටය. උදාහරණයක් ලෙස, ශ්‍රී ලංකා රුපියල එක්සත් ජනපද ඩොලරයට සාපේක්ෂව ශක්තිමත් වේ නම්, ඩොලර් එකකට ශ්‍රී ලංකා රුපියල් අඩු සංඛ්‍යාවක් ගෙවීමට සිදුවේ. මේකට හේතු විය හැක්කේ රටේ ආර්ථිකයේ ශක්තිය, ආයෝජන වැඩිවීම, හෝ විදේශ විනිමය ආදායම් වැඩිවීම වැනි හේතු ය.
• මුදල දුර්වල වීම: යම් රටක මුදල දුර්වල වන්නේ එම මුදලට වෙනත් මුදල් සම්බන්ධයෙන් අඩු වටිනාකමක් ලැබෙන විටය. උදාහරණයක් ලෙස, ශ්‍රී ලංකා රුපියල එක්සත් ජනපද ඩොලරයට සාපේක්ෂව දුර්වල වේ නම්, ඩොලර් එකකට ශ්‍රී ලංකා රුපියල් වැඩි සංඛ්‍යාවක් ගෙවීමට සිදුවේ. මේකට හේතු විය හැක්කේ රටේ ආර්ථිකයේ අස්ථාවර තත්ත්වය, මුදල් බලාපොරොත්තුව අඩුවීම, හෝ විදේශ විනිමය ආදායම් අඩුවීම වැනි හේතු ය.

මේවා උද්ධමනය සහ මුදලේ ශක්තිය/දුර්වලතාවය පිළිබඳ සරල විස්තරයකි. මේ තුළ තවත් සංකීර්ණ අංශ රාශියක් තිබෙන අතර, මෙය එහි ආරම්භක ලක්ෂ්‍යයක් පමණි. තවදුරටත් ඉගෙන ගැනීමට ඔබට ආර්ථික විද්‍යා පොත්, ලිපි සහ වෙබ් අඩවි භාවිතා කළ හැකිය.

 

රැකියා විරහිතභාවය (Unemployment Rate) යනු කුමක්ද?

රැකියා රහිතභාවය යනු රැකියාවක් සොයමින් සිටින නමුත් රැකියාවක් නොමැති ශ්‍රම බලකායේ ප්‍රතිශතයයි. ශ්‍රම බලකායට ඇතුළු වන්නේ රැකියාවක් සොයන හෝ රැකියාවක නිරතව සිටින පුද්ගලයින් පමණි. නිදසුනක් ලෙස, විශ්‍රාම ගිය අය, රැකියාවක් සොයන්නේ නැති අය ශ්‍රම බලකායට ඇතුළත් නොවේ.

රැකියා රහිතභාවය රටක මුදල් ශක්තිමත් වීමට හා දුර්වල වීමට බලපාන ආකාරය:

• අඩු රැකියා රහිතභාවය (ශක්තිමත් ආර්ථිකය): රැකියා රහිතභාවය අඩු නම්, එයින් පෙනී යන්නේ ආර්ථිකය ශක්තිමත් බවයි. ජනතාවට රැකියා තිබෙන නිසා, ඔවුන්ගේ ආදායම වැඩි වන අතර, භාණ්ඩ හා සේවා සඳහා ඉල්ලුම වැඩි වේ. මෙම ඉල්ලුම වැඩි වීම නිසා රටේ මුදල් ශක්තිමත් වේ. විදේශීය ආයෝජකයින් ශක්තිමත් ආර්ථිකයකට ආයෝජනය කිරීමට උනන්දු වන අතර, එමගින් මුදල් ශක්තිමත් කිරීමට දායක වේ.

• ඉහළ රැකියා රහිතභාවය (දුර්වල ආර්ථිකය): රැකියා රහිතභාවය ඉහළ නම්, එයින් පෙනී යන්නේ ආර්ථිකය දුර්වල බවයි. ජනතාවට රැකියා නොමැති නිසා, ඔවුන්ගේ ආදායම අඩු වන අතර, භාණ්ඩ හා සේවා සඳහා ඉල්ලුම අඩු වේ. මෙම ඉල්ලුම අඩුවීම නිසා රටේ මුදල් දුර්වල වේ. විදේශීය ආයෝජකයින් දුර්වල ආර්ථිකයකට ආයෝජනය කිරිමට අකමැති වන අතර, එමගින් මුදල් දුර්වල කිරීමට දායක වේ.

Central Bank එකේ interest rate වෙනස් කිරීම:

Central Bank එක රැකියා රහිතභාවයේ වැඩිවීම් හා අඩුවීම් නිරීක්ෂණය කරයි. ඉහළ රැකියා රහිතභාවයක් පවතින විට, ඔවුන් interest rate අඩු කරයි. මෙමගින් ණය ලබා ගැනීම පහසු වන අතර, ආයෝජන හා පරිභෝජනය උත්තේජනය කරයි. ඊට පටහැනිව, අඩු රැකියා රහිතභාවයක් පවතින විට, ඔවුන් interest rate වැඩි කරයි. මෙමගින් ණය ලබා ගැනීම අපහසු වන අතර, උද්ධමනය පාලනය කරයි.

Fed Watch Tool:

Fed Watch Tool යනු ඇමරිකාවේ Federal Reserve (Fed) එකේ interest rate වෙනස් කිරීම් පිළිබඳව වෙළඳපොලේ අපේක්ෂාවන් පෙන්වන මෙවලමකි. මෙම මෙවලම මගින්, ආර්ථික විශ්ලේෂකයින්ගේ අනාවැකි, රැකියා රහිතභාවයේ දත්ත, උද්ධමනය, ආදායම ආදිය සලකා බලමින් Fed එක ඉදිරියේදී interest rate වැඩි කරනවාද නැතිනම් අඩු කරනවාද යන්න පිළිබඳව සම්භාවිතාවන් ලබා දේ. නිදසුනක් ලෙස, රැකියා රහිතභාවය ඉහළ ගොස් උද්ධමනය අඩු නම්, Fed Watch Tool පෙන්වනු ඇත්තේ interest rate අඩු කිරීමේ ඉහළ සම්භාවිතාවක් බවයි.

මෙය රැකියා රහිතභාවය, එහි ආර්ථික බලපෑම් සහ Central Bank එකේ තීරණ ගැනීමේ ක්‍රියාවලිය පිළිබඳ සරල විස්තරයකි. වඩා ගැඹුරු අවබෝධයක් සඳහා ආර්ථික විද්‍යාව පිළිබඳ වැඩිදුර කියවීම යෝග්‍ය වේ.

රටක ආර්ථිකයේ හදවත: වෙළඳ ශේෂය සහ මුදල් ශක්තිය

ආයුබෝවන්. අද මම ඔබ සමග කතා කරන්නේ රටක ආර්ථිකයේ ඉතාම වැදගත් අංගයක් වන වෙළඳ ශේෂය ගැනයි. සරලව කිව්වොත්, වෙළඳ ශේෂය යනු රටක් එක් වර්ෂයකදී ආනයනය කරන භාණ්ඩ හා සේවාවල මුදල් වටිනාකම සහ රට එම කාලය තුළ රටින් පිටට අපනයනය කරන භාණ්ඩ හා සේවාවල මුදල් වටිනාකම අතර වෙනසයි.

ධනාත්මක වෙළඳ ශේෂය (Trade Surplus): රට අපනයනය කරන භාණ්ඩ හා සේවාවල මුදල් වටිනාකම ආනයනය කරන භාණ්ඩ හා සේවාවල මුදල් වටිනාකමට වඩා වැඩි නම්, එය ධනාත්මක වෙළඳ ශේෂයක් ලෙස හැඳින්වේ. මෙයින් ඇඟවෙන්නේ රට වැඩි මුදලක් උපයන බවයි. මේ නිසා රටේ මුදල් ශක්තිමත් විය හැකිය. විදේශීය රටවල් එම රටේ භාණ්ඩ හා සේවා මිලදී ගැනීමට වැඩිපුර මුදල් ඉල්ලුම් කරන නිසා මෙය සිදුවේ. ඉල්ලුම වැඩි වන විට මුදලේ වටිනාකම ඉහළ යයි.

ඍණාත්මක වෙළඳ ශේෂය (Trade Deficit): රට ආනයනය කරන භාණ්ඩ හා සේවාවල මුදල් වටිනාකම අපනයනය කරන භාණ්ඩ හා සේවාවල මුදල් වටිනාකමට වඩා වැඩි නම්, එය ඍණාත්මක වෙළඳ ශේෂයක් ලෙස හැඳින්වේ. මෙයින් ඇඟවෙන්නේ රට වැඩි මුදලක් වියදම් කරන බවයි. මේ නිසා රටේ මුදල් දුර්වල විය හැකිය. රටේ මුදල් භාවිතා කර විදේශීය භාණ්ඩ මිලදී ගැනීමට වැඩි ඉල්ලුමක් ඇති වීම මෙහිදී සිදුවේ.

Central Bank හි භූමිකාව:

වෙළඳ ශේෂයේ වෙනස්වීම් රටේ මුදල් ශක්තියට බලපෑම් කරන නිසා, මධ්‍යම බැංකුව ඒ ගැන සැලකිලිමත් වේ. ධනාත්මක වෙළඳ ශේෂයක් රටේ මුදල් අධික ලෙස ශක්තිමත් වීමට හේතු විය හැකි අතර, එමගින් අපනයන ගැටලු ඇති විය හැකිය. ඒ හැරුණු විට ඍණාත්මක වෙළඳ ශේෂයක් රුපියල දුර්වල වීමට හේතු විය හැකිය. මෙම තත්ත්වයන් හමුවේ මධ්‍යම බැංකුව උනන්දුවක් දක්වයි. මධ්‍යම බැංකුව, මුදල් සැපයුම, කොටස් වෙළඳපොළ, පොලී අනුපාතික වෙනස් කරමින් මෙම තත්ත්වයන්ට ප්‍රතිචාර දක්වයි. උදාහරණයක් ලෙස, මුදල් ශක්තිමත් වීම වළක්වා ගැනීම සඳහා පොලී අනුපාතික අඩු කළ හැකිය.